गरिब बाउ र छोरीको सम्बन्ध संसारकै सबैभन्दा पवित्र, भावुक र स्पर्श गर्ने सम्बन्ध हो। यो सम्बन्धमा धन-दौलत, ठूला उपहार र ऐश्वर्यको सजावट हुँदैन, तर त्याग, संघर्ष र अनन्त माया भरिएको हुन्छ। गरिब बाउको जिन्दगी छोरी जन्मिएको दिनदेखि नै पूर्ण रूपमा परिवर्तन हुन्छ। उसले आफ्ना सपना र चाहनाहरूको केन्द्र छोरीलाई बनाउँछ। छोरीलाई खुशी पार्ने उद्देश्य उसकै जीवनको मूल ध्येय बन्छ। आफ्ना नाङ्गा खुट्टा र फाटेका लुगा लुकाएर पनि छोरीलाई अरूको आँखामा सुन्दर, सभ्य र सम्मानित देखाउन खोज्ने बाउको मनोविज्ञान संसारकै सबैभन्दा आत्मत्यागपूर्ण भाव हो।
गरिब बाउका संघर्षका कथाहरू कहिल्यै खुला पर्दैनन्। छोरी विद्यालय जान्छे, नयाँ किताब, कलम र कपडा लगाउँछे, तर त्यसका पछाडि बाउले गरेको भोकै पेटको र रातभरको चिन्ताको कहिल्यै चर्चा हुँदैन। छोरीको खुशीका लागि गरिब बाउले गरेको त्याग अदृश्य रहन्छ। उसले छोरीलाई राम्रो पढाउन र उज्ज्वल भविष्य बनाउन आफ्नो इच्छा र आवश्यकता सजिलै विसर्जन गर्छ। आफ्नो मुखमा राम्रो खाना नपरोस्, आफ्नो शरीरमा राम्रो कपडा नहोस्, आफ्नो जीवनमा आराम नहोस्, तर छोरीलाई केही कमी नहोस् भन्ने बाउको सोच संसारकै महान् माया हो।
बाउ र छोरीको सम्बन्धमा भावनाको गहिराइ यस्तो हुन्छ कि यसलाई शब्दले पूर्ण रूपमा बयान गर्न गाह्रो हुन्छ। जब छोरी बिरामी पर्छे, बाउ आफ्नो शरीर दुखेपनि रातभर जाग्राम बस्छ। उसको प्रार्थना एउटै हुन्छ—“मेरो छोरीलाई केही नहोस्।” गरिब बाउको घरमा पैसा कम हुन्छ, तर छोरीको स्वास्थ्य र खुशीमा कहिल्यै सम्झौता गर्दैन। अस्पताल जानुपर्ने बेला उसले आफ्ना थोरै सम्पत्ति बेच्न पनि कन्जुस्याइँ गर्दैन।
छोरी हुर्कँदै जाँदा बाउले गरेको त्याग अझ गहिरो हुन्छ। छोरीलाई नयाँ कपडा चाहिन्छ, नयाँ चप्पल चाहिन्छ, साथीहरूको जस्तो राम्रो झोला चाहिन्छ। तर बाउको हातमा पैसा हुँदैन। मुटु पोलिन्छ, अनुहारमा पीडा देखिन्छ, तर उसले छोरीलाई “अर्को पल्ट ल्याइदिन्छु है” भनेर मुस्कान देखाउँछ। त्यो मुस्कानको पछाडि लुकेको पीडा संसारलाई थाहा हुँदैन। गरिब बाउको जीवनको यो मनोवैज्ञानिक संघर्ष हरेक दिन दोहोरिन्छ, तर उसको सहनशीलता र मनोबल अटल रहन्छ।
समाजमा अक्सर बाउको भूमिका आर्थिक जिम्मेवारीमा मात्र सीमित गरेर हेर्ने प्रवृत्ति छ। तर गरिब बाउ मात्र कमाउने हात होइन; ऊ भावनात्मक शक्ति हो, छोरीको जीवनको पहिलो संरक्षक हो। छोरीलाई पढाउन र आत्मनिर्भर बनाउन उसले आफ्नो जिन्दगीको उज्यालो बेचेर अन्धकार रोज्छ। छोरीको भविष्यमा आशाको ज्योति बाल्न ऊ आफ्नो जीवनलाई संघर्षको आगोमा जलाउँछ। यस्ता बाउका त्याग र माया देख्दा जीवनका सबैभन्दा मूल्यवान् सम्बन्धहरूको वास्तविक अर्थ बुझ्न सकिन्छ।
छोरीको विवाहको कुरा निस्कँदा गरिब बाउको मन हजारौं टुक्रा हुन्छ। एकातिर छोरीलाई अर्काको घर पठाउनुपर्ने पीडा हुन्छ भने अर्कातिर उसको भविष्य सुरक्षित र सम्मानित बनाउन नसक्ने डरले मुटु चर्किन्छ। रातभर निद्रा हराउँछ। बाउ सोच्छ—“मेरो छोरीलाई राम्रोसँग कसरी पठाउँला? कसरी उसको भविष्य उज्यालो पारूँला?” यस्तो बेला बाउले गरेको चिन्ता केवल छोरीको जीवनका लागि मात्र होइन; यो चिन्ता एउटा पिता भएर आफ्नो कर्तव्य पूरा गर्न नसक्ने डरको प्रतिबिम्ब हो। समाजको आर्थिक असमानताले उसलाई आत्मग्लानीमा धकेल्छ। तर बाउ हार मान्दैन। उसले आफ्नो जीवनका सारा सपना र इच्छाहरू दबाएर पनि छोरीको लागि मुस्कान खोज्छ। अन्तिम क्षणमा छोरीलाई मायाले अँगालो मारेर भन्छ, “मेरो खुशी तिमी नै हौ, तिमी मात्र राम्रोसँग बस।”
यस प्रकारको भावनात्मक संघर्ष र त्यागले पिताको चरित्रलाई उच्चतम स्तरमा पुर्याउँछ। गरिब बाउको जिन्दगी केवल संघर्षको कथा होइन, त्यो सच्चा प्रेम र आत्मत्यागको सर्वोच्च उदाहरण हो। उसका आँसु र पसिनाले छोरीको जीवनलाई पानी दिँदै फूलको रूपमा फुलाउँछ। समाजले अक्सर आमाको माया र त्यागलाई बढी महत्त्व दिन्छ, जुन न्यायसंगत पनि हो, तर पिताको त्याग र पीडा पनि उतिकै गहिरो र सम्मानयोग्य छ। खासगरी गरिब बाउको कथा भावनात्मक र सामाजिक दृष्टिले अत्यन्तै मार्मिक छ।
गरिब बाउ र छोरीबीचको सम्बन्ध सामाजिक संरचनाको आलोचना पनि हो। हाम्रो समाजमा गरिबीले अभिभावकलाई छोरीको शिक्षादेखि विवाहसम्मका सबै कुरा बोझ जस्तो बनाउँछ। धनवान परिवारका बाबुआमालाई छोरीको विवाह धूमधामसहित गर्न सजिलो हुन्छ, तर गरिब बाउको लागि त्यो काम समुद्र पार गर्ने जत्तिकै कठिन हुन्छ। यद्यपि, गरिब बाउको स्नेह र समर्पण धनवान बाउभन्दा पनि बढी शुद्ध र निस्वार्थ हुन्छ। यो कुरा बुझ्नका लागि सामाजिक दृष्टिकोण परिवर्तन गर्न आवश्यक छ।
छोरी र बाउबीचको भावनात्मक सम्बन्ध जीवनको सबै चरणमा निरन्तर बलियो बन्दै जान्छ। नानी हुँदा छोरीले बाउको अँगालोमा सुरक्षा पाउँछे। किशोरी हुँदा बाउ उसको आत्मविश्वासको स्रोत बन्छ। युवावस्थामा बाउ उसको सल्लाहकार, प्रेरणादायी व्यक्तित्व र सबैभन्दा ठुलो संरक्षक हुन्छ। तर यसैबीचमा बाउको मानसिक र शारीरिक संघर्ष बढ्दै जान्छ। बिहानदेखि बेलुकासम्म कमाइको लागि पसिना बगाउने बाउ घर फर्किँदा थकित हुन्छ, तर छोरीको खुशी देख्दा उसको थकाइ हराउँछ। यो मनोवैज्ञानिक अनुभव पितृत्वको महानता बुझाउने एउटा गहिरो पक्ष हो।
गरिब बाउको जीवनको कथामा एउटा सामाजिक आलोचना पनि छ—धन र सम्पत्तिको अभावले उसलाई समाजमा सम्मान पाउन कठिन बनाउँछ। छोरीको विवाहमा इज्जत र प्रतिष्ठा जोडिन्छ। गरिब बाउलाई समाजको अपेक्षा पूरा गर्न नसकेको ग्लानी हुन्छ। तर उसले छोरीलाई दिएको माया र शिक्षा नै उसको सबैभन्दा ठूलो सम्पत्ति हो। छोरीका सफलताहरूले उसलाई समाजमा गर्वका साथ उभ्याउँछ। यो सामाजिक दृष्टान्तले धनभन्दा माया र मूल्यहरूको महत्व देखाउँछ।
मानव मनोविज्ञानका दृष्टिले हेर्दा पनि गरिब बाउको जीवन शिक्षाप्रद छ। ऊ आफ्नो जीवनलाई छोरीका लागि समर्पित गर्दै पनि कुनै स्वार्थ राख्दैन। उसको माया बिना शर्त हुन्छ। छोरीले असफल भए पनि उसले उसको हात छोड्दैन। जब छोरी सफल हुन्छे, उसलाई गर्व लाग्छ, तर त्यो गर्व ऊ भित्रै दबाउँछ, किनकि उसको वास्तविक खुशी छोरीको खुशीमा मात्र हुन्छ। पिताको यस्तो निस्वार्थ चरित्र मानिसको जीवनमा नैतिकताको उच्चतम उदाहरण हो।
गरिब बाउ र छोरीको सम्बन्धले भावनात्मक शिक्षा पनि दिन्छ। यसले देखाउँछ कि प्रेम र त्यागका लागि धनको आवश्यकता छैन। गरिब बाउले दिन सक्ने सबैभन्दा ठूलो उपहार माया, धैर्य र आत्मत्याग हो। यो कुरा समाजका सबै मानिसका लागि पाठ हो—धन नभए पनि प्रेम र सम्बन्धले जीवनलाई अर्थपूर्ण बनाउन सक्छ।
गरिब बाउको कथा कुनै काल्पनिक साहित्य होइन; यो लाखौँ परिवारको वास्तविकता हो। नेपालको ग्रामीण गाउँदेखि शहरका बस्तीसम्म, गरिब बाउहरूले दिनदिनै यस्ता संघर्ष भोगिरहेका हुन्छन्। उनीहरूले छोरीलाई विद्यालय पठाउन खेत बेच्नु परेको छ, कामदार भएर रातभर जागार बसेको छ, सानो खल्तीमा ठूलो सपना बोकेको छ। यस्तो कथाले समाजलाई गरीबी र असमानताको वास्तविकता बुझाउन मद्दत गर्छ। यो सामाजिक चेतना जगाउने माध्यम पनि हो।
बाउ र छोरीको सम्बन्ध केवल रक्तसम्बन्ध मात्र होइन, यो भावनाको गहिरो बन्धन हो। यो बन्धन शब्दभन्दा पनि आँसु र मुस्कानले अभिव्यक्त हुन्छ। छोरी हुर्कँदै जाँदा, बाउ बुढिँदै जान्छ। उसको पीठ झुक्छ, अनुहारमा रेखाहरू बढ्छन्, हातमा शक्ति घट्छ, तर छोरीप्रतिको माया कहिल्यै घट्दैन। ऊ आफ्नो स्वास्थ्यको चिन्ता नगरी पनि छोरीको भविष्यको चिन्तामा दिन बिताउँछ। यो त्याग र समर्पणलाई कुनै मूल्यले जोख्न सकिँदैन।
समग्रमा भन्नुपर्दा गरिब बाउको जीवन छोरीको सफलतामा समर्पित हुन्छ। जब छोरी आत्मनिर्भर हुन्छे, उसको जीवन उज्यालो हुन्छ, तब बाउको सबै पीडा, संघर्ष र त्याग सार्थक हुन्छ। तर त्यो खुशीको क्षणमा पनि बाउको आँसु झर्छ—यो आँसु खुशी र पीडाको मिश्रण हुन्छ। छोरीले बाउको त्याग सम्झिँदा आफ्नो जीवनमा उसको स्थानलाई सबैभन्दा माथि राख्छे।
गरिब बाउको माया र त्यागको गहिराइलाई बुझ्दा हामी मानव सम्बन्धको वास्तविक महत्त्व बुझ्न सक्छौं। यो कथा हामीलाई जीवनमा विनम्रता, कृतज्ञता र प्रेमको मूल्य सिकाउँछ। धनी वा गरिब, सबै बाउहरूको सपना एउटै हुन्छ—छोराछोरीको खुशी। तर गरिब बाउको त्याग र संघर्षले यो सपनाको मूल्य अझ गहिरो बनाउँछ। छोरीको लागि उसले गरेको त्याग र माया नै संसारको सबैभन्दा ठूलो सम्पत्ति हो। यो सम्पत्ति धनले किनिँदैन; यो केवल प्रेम र त्यागको भाषामा मात्र बुझ्न सकिन्छ।
त्यसैले, गरिब बाउ र छोरीको सम्बन्ध एक अमर गाथा हो—जसमा पसिना, आँसु, संघर्ष र प्रेम मिसिएको छ। यो सम्बन्धलाई कुनै किताबको पानामा पूर्ण रूपमा उतार्न सकिँदैन। यो केवल अनुभव गर्न सकिने कथा हो, जसलाई सम्झिँदा हरेक छोरीको आँखा रसाउँछ र हरेक बाउको अनुहारमा थकाइभन्दा ठूलो सन्तुष्टि झल्किन्छ।
लेखक राधा धामी दार्चुला बहुमुखी क्याम्पसकी विद्यार्थी
तपाइको प्रतिक्रिया दिनुहोस्