मेरो जीवनको शैक्षिक यात्रामा नेपालका शिक्षकको पेशागत विकास सधैं व्यक्तिगत र भावनात्मक दृष्टिले गहिरो अनुभव भएको छ। मेरो शिक्षक जीवनको सुरुवात सन् २००९ मा सुदूरपश्चिम प्रदेशको विकट जिल्ला दार्चुलामा अवस्थित दार्चुला बहुमुखी क्याम्पसबाट भयो। ती दिनहरू चुनौतीपूर्ण मात्र थिएनन्, कहिलेकाहीँ डर र अनिश्चितताले मन ढाक्थ्यो। तर कक्षामा विद्यार्थीहरूको चमकिला आँखा, जिज्ञासा, र नयाँ कुरा सिक्ने उत्साहले मलाई अघि बढ्न प्रेरित गर्‍यो। एउटा विद्यार्थीले कुनै नयाँ शब्दको प्रयोग गर्दा वा पाठमा सानो सफलता देखाउँदा मेरो मनमा अनौठो तृप्ति र आनन्द भरिन्थ्यो। त्यस्तै साना क्षणहरूले मलाई शिक्षक हुनु केवल जानकारी दिनु मात्र नभई अरूको जीवनमा हल्का तर स्थायी प्रभाव पार्ने यात्रा हो भन्ने विश्वास दिलायो।मेरो शैक्षिक यात्राले पनि मेरो दृष्टिकोणलाई फराकिलो बनायो। B.Ed., M.Ed., MPhil र PhD को अध्ययनले मलाई शिक्षकको वास्तविक शक्ति केवल पाठ्यक्रम पुरा गर्नु वा तालिममा उपस्थित हुनेमा होइन भन्ने कुरा सिकायो। शक्ति त तब आउँछ जब तपाईंले आफ्नो अभ्यासलाई निरन्तर परीक्षण गर्नुहुन्छ, सुधार गर्नुहुन्छ, र विद्यार्थीको सिकाइमा वास्तविक परिवर्तन देख्नुहुन्छ। शिक्षक हुनु केवल पेशा होइन; यो निरन्तर आत्म–समीक्षा, संवेदनशीलता र रचनात्मक प्रतिबद्धताको जीवनशैली हो।नेपालमा शिक्षक पेशागत विकासको वर्तमान अवस्थाले मलाई धेरै पटक निराश बनाएको छ। धेरै तालिमहरू केवल “उपस्थित भएर प्रमाणपत्र लिनुहोस्” भन्ने दिशामा केन्द्रित छन्। शिक्षकको वास्तविक चुनौती—जस्तो कि भौगोलिक कठिनाई, स्रोतको अभाव, र विद्यार्थीको फरक–फरक स्तर—प्रायः नजरअन्दाज हुन्छ। कहिलेकाहीँ तालिममा सहभागी हुनका लागि लामो यात्रा गर्नु पथ्र्यो, आर्थिक बोझ भोग्नु पथ्र्यो तर उपलब्धि शून्य हुने गर्थ्यो।शिक्षकको वास्तविक विकास स्वायत्तता, सक्रियता, र सहकार्यमा निर्भर हुन्छ। जब मैले आफ्नै पाठ योजना बनाउने, नयाँ शिक्षण विधि प्रयोग गर्ने, र सहकर्मीहरूसँग अनुभव आदान–प्रदान गर्ने अवसर पाएँ, तब मैले वास्तविक शिक्षक शक्ति महसुस गरें। Ryan र Deci (२०१७) का Self-Determination Theory अनुसार, शिक्षकले आफ्नो व्यावसायिक विकासमा नियन्त्रण महसुस गर्दा दीर्घकालीन प्रेरणा र सशक्तिकरण प्राप्त हुन्छ। नेपालका धेरै तालिमले यी आधारभूत आवश्यकताहरूलाई नजरअन्दाज गर्छन्, जसले नवप्रवर्तनशीलता र आत्मविश्वासलाई दबाउँछ।प्रतिबिम्बात्मक अभ्यास शिक्षकको जीवन र पेशागत पहिचानलाई नयाँ अर्थ दिन्छ। सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयले आयोजना गरेको पेशागत आचारसंहिता र प्रतिबिम्बात्मक अभ्यास कार्यशालाले मलाई कस्तो शिक्षक बन्न चाहन्छु भन्ने प्रश्न सोध्न बाध्य गर्‍यो। Arizona State University को अनलाइन पाठ्यक्रमले सहकार्य, अनुभव साझेदारी, र पाठ्यक्रम मूल्याङ्कनको महत्त्व बुझायो। तर COVID–१९ को समयमा Microsoft Teams तालिम सञ्चालन गर्दा मैले धेरै शिक्षक प्रविधिको आधारभूत ज्ञानबाट समेत वञ्चित भएको पाए। यसले मलाई पीडा दियो, तर साथसाथै नेपालको शिक्षक प्रशिक्षणमा डिजिटल असमानता र संरचनागत कमजोरी गहिरो रहेको छ भन्ने कुरा बुझ्न मद्दत गर्यो।शिक्षक पेशागत विकास केवल तालिममा उपस्थित हुनु मात्र होइन। यो अनुभव, प्रतिबिम्ब, सहकार्य र निरन्तर सिकाइमा आधारित हुनु आवश्यक छ। मैले कक्षापछि डायरी लेख्न थालेँ, सहकर्मीको अवलोकन समावेश गरेँ, र पाठ योजनामा सुधार ल्याएँ। Schon (१९८३) ले भनेझैँ, शिक्षकले शिक्षण कार्यको क्रममा र त्यसपछि समीक्षा गर्नु आवश्यक छ। यसले शिक्षकलाई आफ्नो निर्णय क्षमता र नवप्रवर्तनशीलता विकास गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ।नेपालमा TPD को संरचनागत कमजोरी स्पष्ट छ। धेरै तालिम केवल एकपटकको कार्यशालामा सीमित हुन्छन्, अनुगमन र सहयोग प्रणाली कमजोर हुन्छ, र शिक्षकलाई दीर्घकालीन विकासको अवसर दिइँदैन। ग्रामीण शिक्षकहरू ICT, इन्टरनेट, र पुस्तकालय स्रोतको अभावमा छन्। राजनीतिक हस्तक्षेप, प्रशासनिक ढिलासुस्ती, र बजेट अभावले यो अवस्था अझ गहिरो बनाउँछ।मैले फिनल्याण्ड र सिंगापुरका शिक्षक विकास मोडेल अध्ययन गर्दा तिनीहरूको प्रणाली शिक्षक–केन्द्रित, दीर्घकालीन, र सहकार्यपूर्ण रहेको पाए। फिनल्याण्डमा शिक्षकलाई उच्च पेशागत सम्मान दिइन्छ, अनुसंधान र प्रतिबिम्बात्मक अभ्यास अनिवार्य छ, र उनीहरूलाई आफ्नो सिकाइ मार्गनिर्देशन गर्ने स्वतन्त्रता हुन्छ। सिंगापुरमा Academy of Singapore Teachers ले TPD को गुणस्तर सुनिश्चित गर्दछ, ICT तालिम अनिवार्य छ, र शिक्षक मूल्याङ्कन तथा करियर मार्गचित्र स्पष्ट छ। यी मोडेलहरू पूर्ण रूपमा नेपालमा लागू गर्न सकिँदैन, तर स्थानीय सन्दर्भअनुकूल रूपान्तरण अवश्य सम्भव छ—जस्तै शिक्षक नेतृत्वमा आधारित अनुसन्धान परियोजना, डिजिटल पूर्वाधारमा लगानी, र सहकार्यात्मक सिकाइ समुदाय निर्माण।शिक्षकको सक्रिय सहभागिता, प्रतिबिम्बात्मक अभ्यास, र सहकर्मीबाट सिकाइको वातावरण नै TPD को वास्तविक शक्ति हो। मैले पाठ्यक्रम रणनीति, सहकर्मी सुझाव, र विद्यार्थी प्रतिक्रियाबाट आफ्नो अभ्यास निरन्तर सुधार गर्दै गएँ। संघीय संरचनाले TPD विकेन्द्रित र स्थानीय सन्दर्भअनुकूल बनाउन सुनौलो अवसर दिएको छ। ब्लेन्डेड लर्निङ, डिजिटल उपकरणको पहुँच, सहकर्मी–आधारित प्रतिबिम्ब समूह, र बहुभाषिक सामग्रीले शिक्षकको सिकाइ अनुभव समृद्ध बनाउन सक्छ।शिक्षक प्रेरणा बाह्य पुरस्कार वा प्रमाणपत्र मात्रबाट आउँदैन। शिक्षकले आफ्नो अभ्यासमा प्रभाव देख्दा, विद्यार्थीको सिकाइ सुधार्दा, र सहकर्मीहरूसँग ज्ञान आदान–प्रदान गर्दा आन्तरिक सन्तुष्टि अनुभव गर्छन्। यही कारणले Self-Determination Theory अनुसार स्वायत्तता, दक्षता, र सम्बन्ध अत्यन्त महत्त्वपूर्ण हुन्छ।नेपालमा शिक्षक व्यावसायिक विकासलाई प्रभावकारी बनाउन दीर्घकालीन रणनीतिहरू आवश्यक छन्। शिक्षा बजेटको कम्तीमा ५% TPD का लागि छुट्याउनु, स्थानीय र प्रदेशस्तरमा TPD केन्द्र स्थापना, प्रशिक्षक–को–प्रशिक्षक मोडेल, डिजिटल पूर्वाधार विकास, सहकार्यात्मक सिकाइ समुदाय, र शिक्षक–नेतृत्वमा आधारित अनुसन्धान परियोजना आवश्यक छन्। विद्यालयमा प्रतिबिम्बात्मक डायरी, समकक्षी समीक्षा, र कार्यमूलक अनुसन्धान अनिवार्य हुनुपर्छ। अभिभावक, विद्यार्थी, र समुदायसँगको सहकार्यले शिक्षक प्रयासलाई मूल्यवान र प्रभावकारी बनाउँछ।शिक्षक व्यावसायिक विकास केवल तालिम वा प्रमाणपत्रको प्रक्रिया मात्र होइन; यो शिक्षकको मानसिक, भावनात्मक, र बौद्धिक प्रतिबद्धता हो। निरन्तर सिकाइ र सक्रिय सहभागिताबाट मात्र शिक्षणमा प्रभावकारी सुधार सम्भव हुन्छ। संसाधनको कमी, प्रष्ट नीतिको अभाव, र संरचनागत कमजोरी चुनौती भए तापनि, दीर्घकालीन र सन्दर्भअनुकूल TPD ले शिक्षकलाई वास्तविक परिवर्तनका एजेन्टमा रूपान्तरण गर्न सक्छ।नेपालमा शिक्षकलाई केन्द्रमा राखेर दिगो TPD विकास गर्ने सुनौलो अवसर छ। शिक्षक स्वायत्तता, सहकार्य, प्रतिबिम्बात्मक अभ्यास, र डिजिटल सक्षमता सुनिश्चित गर्दा ELT मात्र नभई समग्र शिक्षा प्रणालीमा सकारात्मक रूपान्तरण सम्भव हुन्छ। शिक्षक सशक्तिकरण र पेशागत विकासको सही संयोजनले विद्यार्थीको सिकाइ गुणस्तरीय र दीर्घकालीन बनाउन सक्छ। शिक्षकलाई सक्रिय एजेन्टको रूपमा स्थापित गर्नु, संरचनागत समर्थन प्रदान गर्नु, र प्रतिबिम्बात्मक अभ्यासलाई निरन्तर बनाउनु शिक्षा सुधारको आधारभूत आवश्यकता हो। लेखक डम्मर सिंह साउद, सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालय दार्चुला बहुमुखी क्याम्पसका उपप्राध्यापक हुन्।